Z obowiązywaniem stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii związanych z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 wiąże się szereg wciąż obowiązujących przepisów prawa ustanawiających szczególne zasady związane z pobytem cudzoziemców na terytorium Polski. Celem ich wprowadzenia było przede wszystkim przeciwdziałanie negatywnym skutkom obostrzeń w wielu aspektach życia społecznego (trudności w przemieszczaniu się przez granice czy załatwianiu spraw urzędowych), uzasadnionych koniecznością przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się wirusa SARS-CoV-2.

Specjalne rozwiązania dotyczą przedłużeń: uprawnień pobytowych cudzoziemców, ważności dokumentów związanych z tymi uprawnieniami oraz terminów na realizację określonych czynności przewidzianych w przepisach prawa. Przepisy w zdecydowanej większości stanowią część tzw. ustawy COVID-19 i obejmują:

1. podstawę do uznania pobytu cudzoziemców na terytorium Polski za legalny z mocy prawa, w sytuacji gdy w dniu 14 marca 2020 r. przebywali w kraju na podstawie krótkoterminowych tytułów pobytowych:

• w ramach ruchu bezwizowego,

• na podstawie wiz Schengen wydanych przez organy polskie,

• wiz Schengen lub wiz długoterminowych wydanych przez inne państwa obszaru Schengen,

• dokumentów pobytowych wydanych przez inne państwa obszaru Schengen,

• wiz długoterminowych lub dokumentów pobytowych wydanych przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, które nie są państwami obszaru Schengen (gdy zgodnie z prawem Unii Europejskiej takie wizy lub dokumenty uprawniają do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

2. przedłużenie z mocy prawa:

• okresów pobytu i ważności wiz krajowych w przypadkach, gdy ostatni dzień okresu pobytu na podstawie takich wiz przypadałby w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii;

• upływających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii okresów ważności zezwoleń na pobyt czasowy;

3. przedłużenie z mocy prawa wypadających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii:

• terminów opuszczenia terytorium Polski, wynikających z art. 299 ust. 6 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach;

• terminów dobrowolnego powrotu określonych w decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu (obecnie terminów dobrowolnego wyjazdu), na podstawie art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach (art. 15zzzb);

• terminów na złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, o przedłużenie wizy lub o przedłużenie pobytu w ramach ruchu bezwizowego;

• okresów ważności kart pobytu;

• okresów ważności tymczasowych zaświadczeń tożsamości cudzoziemca, wydawanych cudzoziemcom na czas trwania postępowań w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej;

• okresów ważności dokumentów wydawanych na czas określony obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkom ich rodzin, którzy z nimi przebywają lub do nich dołączają: dokumentów potwierdzających prawo stałego pobytu, kart pobytu członka rodziny obywatela UE oraz kart stałego pobytu członka rodziny obywatela UE;

• okresów ważności polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca;

• okresów ważności dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany”.

Wszystkie wymienione powyżej przedłużenia oraz podstawy uznania pobytu cudzoziemca na terytorium Polski za legalny ograniczone są w czasie do upływu 30. dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni.

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego z dniem 1 lipca 2023 r. spowodowało, że 2 lipca 2023 r. rozpoczęły swój bieg terminy 30-dniowe określone w powyższych przepisach. W konsekwencji z końcem dnia 31 lipca 2023 r. zakończą się okresy przedłużeń oraz pobytu uznawanego za legalny na podstawie ustawy COVID-19.

Oprócz zasad związanych ściśle z pobytem cudzoziemców na terytorium Polski, ustawa COVID-19 zawiera również przepisy ustanawiające inne szczególne rozwiązania, które pośrednio mają znaczenie dla obszaru legalności pobytu i są związane z wykonywaniem pracy przez cudzoziemców. Szczególne zasady w tym zakresie to:

• przedłużenie z mocy prawa wypadających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii okresów ważności zezwoleń na pracę i przedłużeń zezwoleń na pracę (art. 15zzq ust. 1);

• przedłużenie z mocy prawa okresu dopuszczalnej pracy na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisanego przez powiatowy urząd pracy do ewidencji oświadczeń (art. 15zzq ust. 3);

• podstawa prawna do wykonywania przez cudzoziemca pracy na innych warunkach niż określone w zezwoleniu na pracę, zezwoleniu na pracę sezonową, oświadczeniu o powierzeniu wykonywania pracy, wpisanemu do ewidencji oświadczeń, lub w jednym z zezwoleń na pobyt czasowy, które określają warunki wykonywania pracy, jeżeli jest to skutek skorzystania przez pracodawcę z możliwości modyfikacji treści stosunku prawnego stanowiącego podstawę wykonywania pracy z uwagi ograniczenia w życiu społecznym spowodowane rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (np. art. 15g ust. 8 – obniżenie wymiaru czasu pracy w warunkach przestoju ekonomicznego)(art. 15z5);

• szczególny dostęp cudzoziemca do pracy sezonowej[iv] w okresie trwania stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii oraz okresu 30-dniowego następującego po odwołaniu ostatniego z tych stanów, bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę sezonową, jeżeli w tym okresie cudzoziemiec posiadał zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową, przedłużenie zezwolenia na pracę lub przedłużenie zezwolenia na pracę sezonową, lub oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisane do ewidencji oświadczeń (które ważne było po dniu 13 marca 2020 r. lub po tym dniu uprawniało do wykonywania pracy)(art. 15z7).

Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego z dniem 1 lipca 2023 r. spowodowało, że określone powyżej okresy przedłużeń oraz okresy istnienia określonych szczególnych uprawnień w zakresie dostępu do rynku pracy, zakończą się również z końcem dnia 31 lipca 2023 r.

Ponadto, przepisy przewidują także przedłużenie z mocy prawa:

• okresów ważności Kart Polaka przypadających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii;

• terminów na złożenie wniosku o przedłużenie Karty Polaka.

W przypadku jednak tych rozwiązań, stosowne przedłużenia następują do upływu 3 miesięcy po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni. W konsekwencji odwołania stanu zagrożenia epidemicznego z dniem 1 lipca 2023 r., przedłużenia te obowiązują do dnia 2 października 2023 r.

Szczególna sytuacja prawna obywateli Ukrainy

W związku agresją rosyjską na terytorium Ukrainy i wywołanym nią masowym napływem obywateli ukraińskich, przepisami tzw. ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy (dalej: „ustawa specjalna”) w sposób szczególny uregulowano sytuację prawną obywateli Ukrainy w kontekście zasad ich pobytu na terytorium Polski.

Oprócz ustanowienia ogólnej podstawy pobytu uznawanego za legalny do 4 marca 2024 r. i zapewnienia wiążących się z nią instytucji pomocowych adresowanych do obywateli Ukrainy przybywających od 24 lutego 2022 r. z terytorium państwa swojego pochodzenia w związku z toczącymi się na nim działaniami wojennymi, ustawa specjalna ustanawia również szereg rozwiązań wspierających proces legalizacji pobytu wszystkich przebywających w Polsce obywateli tego państwa. Część z nich stanowi odpowiedniki omówionych powyżej rozwiązań przewidzianych w przepisach ustawy COVID-19.

Należy w tym kontekście wymienić następujące rozwiązania dotyczące przedłużenia:

• okresów pobytu i ważności wiz krajowych wydanych obywatelom Ukrainy przypadających w okresie od 24 lutego 2022 r.;

• okresów ważności zezwoleń na pobyt czasowy udzielonych obywatelom Ukrainy przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r.;

• terminów na realizację obowiązku opuszczenia przez obywateli Ukrainy terytorium Polski, wynikającego z art. 299 ust. 6 ustawy o cudzoziemcach przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r.;

• terminów dobrowolnego powrotu określonych (obecnie terminów dobrowolnego wyjazdu), określonych na podstawie art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach w decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu wydanych wobec obywateli Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. (art. 42 ust. 7 ustawy specjalnej);

• okresów ważności kart pobytu wydanych obywatelom Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r.;

• okresów ważności polskich dokumentów tożsamości wydanych obywatelom Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r.;

• okresów ważności dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” wydanych obywatelom Ukrainy, przypadających w okresie od dnia 24 lutego 2022 r.

W aktualnym stanie prawnym przedłużenia te następują do 4 marca 2024 r. (więcej informacji na ten temat można znaleźć TUTAJ).

Jeżeli przed 24 lutego 2022 r. obywatel Ukrainy korzystał z danego rozwiązania wynikającego z ustawy COVID-19, w dalszym ciągu może czerpać korzyść z przepisów stanowiących jego odpowiednik w ustawie specjalnej.

Przykłady:

• Obywatel Ukrainy posiada zezwolenie na pobyt czasowy udzielone na okres z datą końcową, która wypadła przed dniem 24 lutego 2022 r. Przepis ustawy COVID-19 (art. 15zd ust. 3) spowodował, że uległo to zezwolenie przedłużeniu poza dzień 24 lutego 2022 r. Zezwolenie to nie zakończy jednak swojej ważności 31 lipca 2023 r. w związku z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego, tylko z końcem dnia 4 marca 2024 r. (na podstawie art. 42 ust. 5a ustawy specjalnej).

• Obywatel Ukrainy jest obowiązany opuścić terytorium Polski (na podstawie art. 299 ust. 6 pkt 1 ustawy o cudzoziemcach) i termin 30-dniowy na realizację tego obowiązku zakończył się przed dniem 24 lutego 2022 r. Przepis ustawy COVID-19 (art. 15zzza) spowodował, że termin ten uległ przedłużeniu poza dzień 24 lutego 2022 r. Termin ten nie upłynie jednak 31 lipca 2023 r. w związku z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego, tylko z końcem dnia 4 marca 2024 r. (na podstawie art. 42 ust. 6 ustawy specjalnej).

• Obywatel Ukrainy posiada zezwolenie na pobyt stały i w związku z tym zezwoleniem została mu wydana karta pobytu na okres z datą końcową, która wypadła przed dniem 24 lutego 2022 r. Przepis ustawy COVID-19 (art. 15z2 ust. 1) spowodował, że okres ważności karty pobytu uległ przedłużeniu poza dzień 24 lutego 2022 r. Okres ważności tej karty nie zakończy się jednak 31 lipca 2023 r. w związku z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego, tylko z końcem dnia 4 marca 2024 r. (na podstawie art. 42 ust. 8 pkt 1 ustawy specjalnej).

Ustawa specjalna (art. 42 ust. 11) przewiduje podstawę prawną dla pobytu obywateli Ukrainy na terytorium Polski uznawanego za legalny w okresie do dnia 4 marca 2024 r., jeżeli w okresie od 24 lutego 2022 r. przypadał dopuszczalny okres pobytu na tym terytorium wynikający z posiadania wizy Schengen wydanej przez organ polski, wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen lub w ramach ruchu bezwizowego. To rozwiązanie nie ma swojego odpowiednika w przepisach ustawy COVID-19. Nie jest takim odpowiednikiem przepis art. 15z1 ust. 1 ustawy COVID-19, który odwołuje się do pobytu na terytorium Polski w dniu 14 marca 2020 r. W konsekwencji, aby przepis art. 42 ust. 11 ustawy specjalnej miał zastosowanie, dopuszczalny okres pobytu wynikającego z wizy Schengen, obcego dokumentu pobytowego lub ruchu bezwizowego, powinien kończyć się najwcześniej w dniu 24 lutego 2022 r.

W okresie następującym po 31 lipca 2023 r. z rozwiązań szczególnych przewidzianych w art. 42 ustawy specjalnej nie będą mogli skorzystać obywatele Ukrainy, których pobyt jest aktualnie uznawany za legalny w związku z przebywaniem na terytorium Polski w dniu 14 marca 2020 r. w ramach dopuszczalnych pobytów krótkoterminowych np. w ramach ruchu bezwizowego (art. 15z1 ust. 1 ustawy COVID-19).

Podobnie, jeżeli do obywatela Ukrainy nie mają zastosowania przepisy ustawy COVID-19, za wyjątkiem przepisu art. 15z tej ustawy, który przedłuża terminy na składanie wniosków o udzielenie zezwoleń pobytowych, zaś do końca dnia 31 lipca 2023 r. nie złoży do wojewody stosownego wniosku w przedłużonym na podstawie tego przepisu terminie, nie będzie on mógł już dalej powoływać się na możliwość złożenia takiego wniosku z jego zachowaniem i wypływające z tego konsekwencje dla legalności pobytu w trakcie trwania postępowania.

Należy przypomnieć, że art. 42a ust. 1 ustawy specjalnej przewiduje szczególną, dodatkową podstawę udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy obywatelowi Ukrainy na okres 1 roku, stosowaną do 4 marca 2024 r. W przypadku, gdyby zachodziła podstawa do odmowy udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy obywatelowi Ukrainy wynikająca z tego, że w odpowiednim terminie nie złożył on wniosku o jego udzielenie (zgodnie z art. 100 ust. 1 pkt 9 ustawy o cudzoziemcach), to zawsze będzie jeszcze istniała możliwość udzielenia tego zezwolenia na okres 1 roku na podstawie art. 42a ust. 1 ustawy specjalnej.